Historia i rozwój rynku gazu LPG w Polsce

Gaz płynny od wielu lat odgrywa dużą rolę jako ekonomiczne i ekologiczne źródło zasilania. Obecnie stanowi doskonałą alternatywę dla konwencjonalnych paliw. Warto nieco bliżej przyjrzeć się historii gazu płynnego w Polsce.

Z tego artykułu dowiesz się:

• Jak wyglądały początki gazu płynnego w Polsce?
• Jak rozwijał się przemysł gazowy w naszym kraju?
• Dlaczego LPG stał się alternatywą dla gazu ziemnego?
• Kiedy pojawił się pierwszy samochód na LPG w Polsce?

Jak wyglądały początki gazownictwa w Polsce?

Historia gazu w Polsce zaczęła się od…latarni morskiej w Gdańsku. W 1819 roku jako druga na świecie zapłonęła światłem gazowym. Jednocześnie uruchomiono także małą gazownię, która pracowała tylko na potrzeby latarni. Pierwszym miastem, w którym zapłonęła latarnia gazowa, był Kraków. W 1830 roku profesor cesarsko-królewskiego Instytutu Technicznego Karol Mohr zastosował gaz koksowniczy do oświetlenia ulicy Gołębiej. Niestety pomysł nie zyskał szerszego uznania. Lampy gazowe pojawiły się następnie w 1843 roku na terenie Wrocławia oraz rok później na Placu Zamkowym w Warszawie.

W 1835 roku po raz pierwszy wykorzystano gaz do oświetlenia obiektu przemysłowego. Była to odlewnia żelaza i metali kolorowych działająca w Warszawie. Gaz dla firm zyskiwał coraz większą popularność, czego dowodem było uruchomienie w 1845 roku na terenie Poznania niewielkiej fabryki tego paliwa. Jej zadaniem było oświetlenie drukarni przy ulicy Wielkiej.

Od 1847 roku na terenie największych miast zaczęły powstawać zakłady gazownicze, które zasilały odpowiednio:

• 857 latarni we Wrocławiu,
• 593 latarni oraz 1643 gospodarstw domowych w Szczecinie,
• 312 latarni oraz 508 prywatnych domów w Gdańsku,
• 414 latarni w Poznaniu (1500 lamp do końca 1856 roku).

Coraz większą rolę zaczął odgrywać gaz dla klientów indywidualnych. Na razie służył jedynie do oświetlania prywatnych domów. To jednak miało się wkrótce zmienić.

W 1896 roku po raz pierwszy wykorzystano gaz, który pojawiał się pod wysokim ciśnieniem w trakcie wydobycia ropy naftowej. Z odwiertu w Schodnicy na Podkarpaciu został wprowadzony bezpośrednio do paleniska kotła gazowego w rafinerii.

Jak rozwijał się przemysł gazowy w naszym kraju?

W 1909 roku powstała Państwowa Fabryka Olejów Mineralnych „Polmin”. Był to jeden z najnowocześniejszych zakładów, który działał nieprzerwanie przez kolejnych 30 lat. Trzy lata później zbudowano pierwszy gazociąg przesyłowy gazu płynnego. LPG był wykorzystywany do opalania kotłów oraz wysyłany do innych zakładów. Dystrybucja gazu na terenie kraju rozwijała się w imponującym tempie. W 1920 roku oddano do użytku gazociąg biegnący z Jasła do Gorlic. Już 2 lata później sieć na Podkarpaciu miała 68 km długości. W 1939 roku wybudowano w Polsce łącznie ponad 800 km gazociągów.

Od końca lat 30. XX wieku zaczęły powstawać przemysłowe instalacje gazowe. Największą inwestycją była budowa gazociągu centralnego Roztoki – Warszawa. Jego zadaniem było dostarczenie gazu do Centralnego Okręgu Przemysłowego. W pierwszym etapie doprowadzono gaz do Sandomierza, Rzeszowa, Stalowej Woli i Skarżyska-Kamiennej.

Po zakończeniu II Wojny Światowej na terenie Polski znalazły się 262 gazownie węglowe. Większość z nich została przestawiona na gaz ziemny. W 1949 roku na terenie Górnego i Dolnego Śląska powstała rozległa sieć przesyłowa sięgająca do Krakowa, Łodzi i Warszawy. W 1954 roku na wyeksploatowanym złożu gazu w Roztokach koło Jasła powstał pierwszy podziemny magazyn gazu ziemnego w Europie. Dokładnie 4 lata później w Przemyślu odkryto największe złoże gazu ziemnego w Polsce. Do 2018 roku wydobyto z niego aż 65 mld m3 surowca. Z 540 odwierconych otworów 322 ciągle produkuje gaz. Według ostatnich badań dostępne zasoby złoża wynoszą 20 mld m3 gazu.

W 1975 roku sieć gazowa w Polsce liczyła już 9000 km i obejmowała zasięgiem m.in. Poznań, Gdańsk, Szczecin, Wrocław, Białystok, Piłę oraz Śląsk. Według danych na 31 grudnia 2022 roku długość sieci przesyłowej w naszym kraju wynosi prawie 12 000 km.

Dlaczego LPG stał się alternatywą dla gazu ziemnego?

Główny Urząd Statystyczny podał, że na koniec 2021 roku aż 96% długości sieci cieplnej w Polsce było zlokalizowane w miastach. Tymczasem obszary wiejskie stanowią 83% całego terytorium Unii Europejskiej. To blisko 50 mln gospodarstw. Właśnie dla nich LPG stał się łatwo dostępną i ekonomiczną alternatywą dla gazu ziemnego. Ogrzewanie gazem płynnym ma wiele zalet. Najważniejsze z nich to niskie koszty, wygoda obsługi instalacji, a także brak negatywnego wpływu na środowisko.

Aktualnie aż 40% polskich gospodarstw domowych korzysta z kuchenek zasilanych gazem płynnym z butli. Coraz więcej osób decyduje się na montaż instalacji zbiornikowej. Prawidłowy dobór jej parametrów pozwala zgromadzić roczny zapas LPG do ogrzewania domu, zasilania urządzeń kuchennych oraz podgrzewania wody użytkowej. Jednocześnie stale rośnie wykorzystanie gazu płynnego w przemyśle. Coraz więcej przedsiębiorców inwestuje w wózki widłowe zasilane LPG. To wydajniejsza alternatywa dla pojazdów spalinowych i elektrycznych. Butle do wózków widłowych mogą być wykorzystywane zarówno w magazynach, jak i na wolnej przestrzeni.

Gaz płynny trafia do Polski przede wszystkim z Rosji (47,1%) oraz Szwecji (30,3%). Produkcja krajowa pokrywa ok. 20% całkowitego zapotrzebowania.

Kiedy pojawił się pierwszy samochód na LPG w Polsce?

Pierwszym samochodem w Polsce, który został dostosowany do zasilania LPG, był Fiat 125p z silnikiem o pojemności 1300 cm3. Jego właściciel, Pan Zbigniew Domański, stworzył w 1974 roku pionierską instalację autogazu. Zaadaptował do tego urządzenia wykorzystywane w innych celach. Kluczowym elementem całego układu był reduktor, który pochodził z przemysłowej instalacji zakładów mięsnych w Kole. Butla gazowa o wadze 11 kg musiała być ułożona poziomo, aby zmieścić się w bagażniku auta. Dodatkowo była wyposażona w rurkę syfonową, dzięki której gaz docierał do parownika w stanie ciekłym. Butla uzyskała homologację dopiero w 1991 roku. Właśnie ta data jest uznawana za oficjalny początek rynku autogazu w Polsce.

Pierwszy punkt tankowania LPG powstał w 1992 roku na terenie Słupska. Koszt budowy takiej stacji wynosił ok. 40 tysięcy dolarów. W realiach lat 90. była to ogromna kwota. Z czasem polskie firmy również zaczęły specjalizować się w produkcji stacji LPG. Kolejnym problemem do rozwiązania był transport gazu. Na początku lat 90. w Polsce były 2 cysterny do przewozu LPG. Dopiero prywatyzacja sektora rozlewni doprowadziła do powstania autocystern, które zapewniły sprawną dystrybucję LPG.
Do 1992 roku monopolistą w zakresie montażu instalacji LPG była firma „AUTOGAZ” Pana Zbigniewa Domańskiego. Niedługo później tematem zainteresowała się rozlewnia gazu w Gdyni Chyloni. Od tego momentu lawinowo zaczęły powstawać warsztaty montujące instalacje na gaz propan. Liczba aut zasilanych LPG w naszym kraju systematycznie rośnie. W 1994 roku było ich tylko 52 tysiące, co dawało Polsce 10 miejsce na świecie. Aktualnie po polskich drogach poruszają się ponad 3 miliony pojazdów na gaz (2 miejsce na świecie). Samochody zasilane LPG stanowią aż 17% wszystkich aut w naszym kraju.

Konsumpcja LPG w Polsce wyniosła podczas pierwszego półrocza 2023 roku blisko 2 mln ton. Systematycznie rośnie zużycie propanu w rolnictwie i przemyśle. Gaz płynny jest również wykorzystywany jako czynnik chłodniczy. LPG ma duży potencjał w obliczu globalnego kryzysu energetycznego. Powinien także odegrać dużą rolę w transformacji energetycznej Polski oraz wdrażaniu założeń Europejskiego Zielonego Ładu.